Hibah mungkin suatu yang asing dan jarang di dengar masyarakat Islam di
negara ini berbanding zakat, sedekah, hadiah, wakaf atau wasiat. Namun,
hibah bukanlah instrumen kewangan yang baru kerana sudah wujud sejak
awal Islam lagi.
Hibah ialah suatu akad mengandungi pemberian milik seseorang secara
sukarela terhadap hartanya kepada seseorang yang lain pada masa hidupnya
tanpa balasan (iwad). Hibah diberi atas dasar kasih sayang sesama
manusia.
Hibah dibolehkan sama ada kepada ahli keluarga (waris) atau bukan ahli
keluarga, hatta kepada bukan Islam. Islam juga tidak menetapkan kadar
atau had tertentu bagi harta yang hendak dihibahkan kerana harta yang
hendak dihibahkan daripada milik pemberi hibah.
Terpulanglah kepada pemberi hibah membuat pertimbangan terhadap kadar
harta yang ingin dihibahkan. Walaupun begitu, jika harta hendak
dihibahkan kepada anak-anak, Islam menggalakkan ia dibuat secara adil.
Jumhur ulama Hanafi, Maliki dan Syafie berpendapat, sunat menyamakan
pemberian antara anak. Melebihkan pemberian kepada seorang daripada
mereka adalah makruh hukumnya, walaupun pemberian itu sah. Menurut
mazhab Hanbali, keadilan dalam pemberian hibah kepada anak adalah
perkara yang wajib.
Sesuatu akad hibah tidak akan terbentuk melainkan selepas memenuhi empat
rukun hibah iaitu pemberi hibah (al-Wahib); penerima hibah (al-Mawhub
lahu); barang atau harta yang dihibahkan (al-Mawhub) dan sighah iaitu
ijab dan kabul. Setiap rukun itu pula mempunyai syarat tertentu.
Disyaratkan pemberi hibah hendaklah seorang yang berkeahlian, sempurna
akal, baligh, mestilah tuan punya barang yang dihibahkan dan mempunyai
kuasa penuh ke atas hartanya. Penerima hibah pula boleh terdiri daripada
sesiapa saja asalkan dia mempunyai keupayaan memiliki harta.
Penerima hibah yang belum akil baligh, kanak-kanak atau kurang upaya,
hibah boleh dibuat melalui walinya atau pemegang amanah bagi pihaknya.
Penerima hibah juga disyaratkan boleh memegang, menguasai atau mengawal
harta dihibahkan.
Barang atau harta yang hendak dihibah hendaklah barang atau harta yang
halal, mempunyai nilai di sisi syarak, milik pemberi hibah, boleh
diserah milik dan benar-benar wujud semasa dihibahkan.
Barang atau harta yang masih bercagar (seperti rumah) boleh dihibahkan
jika mendapat keizinan daripada penggadai atau peminjam. Manakala,
sighah hibah disyaratkan ada persamaan antara ijab dan qabul serta tidak
bersyarat.
Menurut mazhab Syafie dan Abu Hanifah, penerimaan barang (al-qabd)
adalah syarat sah hibah. Al-qabd bermaksud mendapat sesuatu,
menguasainya dan boleh melakukan tasarruf terhadap barang atau harta
itu.
Ertinya, akad hibah tidak sempurna dan tidak berkuat kuasa jika sekadar
ada ijab dan kabul semata-mata, melainkan selepas berlaku penerimaan
barang oleh penerima hibah. Oleh itu, pemberi hibah berhak menarik balik
hibah selama mana harta berkenaan berada dalam pemilikannya.
Jika berlaku kematian antara salah satu pihak sebelum penerimaan barang, maka hibah terbatal.
Bagi harta tak alih seperti rumah dan tanah, al-qabd boleh berlaku
dengan cara mengosongkan harta itu, menguasainya dan melakukan tasarruf
terhadap harta seperti menyerah kunci dan seumpamanya. Bagi harta alih
pula, al-qabd boleh berlaku dengan cara mengambil harta itu, memindah
atau mengasingkan harta dengan harta lain.
Satu kelebihan hibah berbanding wasiat, seorang boleh menghibahkan
hartanya kepada waris atau seseorang lain semasa dia masih hidup dan
jumlahnya tidak terhad. Berbanding wasiat, kadar yang boleh diwasiatkan
terhad satu pertiga daripada keseluruhan harta dan tidak boleh
mewasiatkan harta kepada waris yang tidak berhak menerima pusaka kecuali
dengan persetujuan waris lain.
Deklarasi hibah perlu dibuat secara bertulis, dengan khidmat peguam
syarie bertauliah, supaya dokumen itu tidak berlawanan dengan hukum
syarak dan undang-undang. Hibah secara bertulis atau sempat dilaksanakan
semasa pemberi hibah masih hidup mungkin tidak mendatangkan masalah.
Jika isu mengenai hibah timbul selepas pemberi hibah mati dan hibah
tidak dibuat secara bertulis, pengesahan status hibah perlu di buat di
Mahkamah Syariah. Masalah mungkin timbul ialah saksi tidak cukup, saksi
sudah meninggal dunia atau kesaksian yang tidak konsisten.
Hibah dapat membantu ekonomi umat Islam, merapatkan ikatan persaudaraan
dan pertalian kasih sayang sesama insan. Konsep hibah wajar disuburkan
kembali dalam kehidupan masyarakat masa kini.
Kata orang, harta tidak boleh dibawa mati. Namun, disebabkan harta yang
tidak diurus dengan baik berdasarkan peraturan dan hukum Allah semasa
hidup, maka roh si mati tidak aman di alam kubur, lantaran waris yang
masih hidup berebut sesama sendiri.
HIBAH
* Hibah dibolehkan sama ada kepada ahli keluarga (waris) atau bukan ahli keluarga, hatta kepada bukan Islam.
* Jika harta hendak dihibahkan kepada anak, Islam menggalakkan ia dibuat secara adil.
* Empat rukun hibah iaitu pemberi hibah (al-Wahib); penerima hibah
(al-Mawhub lahu); barang atau harta yang dihibahkan (al-Mawhub) dan
sighah iaitu ijab dan kabul. Setiap rukun itu pula mempunyai syarat
tertentu.
* Penerima hibah yang belum akil baligh, kanak-kanak atau kurang upaya,
hibah boleh dibuat melalui walinya atau pemegang amanah bagi pihaknya.
* Barang atau harta yang hendak dihibah hendaklah barang atau harta yang halal.
Oleh Tuan Musa Awang
Penulis ialah Timbalan Presiden Persatuan Peguam Syarie Malaysia (PGSM)
dan boleh dihubungi melalui e-mel sekretariatpgsm@yahoo.com
Lagi kisah dan penggunaan instrument hibah/deklarasi hibah di sini:
FAQ (3) - Perancangan Harta Pusaka - Deklarasi Hibah dan Harta Sepencarian
Bagaimana Perancangan Harta Membantu Anda
Apa Guna Menulis Wasiat Kalau Waris Menentangnya?
Kisah Hj Ramlee Membahagi Harta Pusaka Kepada Anak Angkat
